Patere: wiltj geer mieë of minder Europa?

Det is wo `t óm geit, dees verkezinge.

Wiejer is d'r nag éín anger belangriek thema en det is mieë of minder migratie. `t Zeen allebei thema's wo-in de conservatief-rechse hook van `t politieke spectrum zich dudelik in profileert. D'r is `ne kans det veer bie de dees verkezinge flinke wins zólle boke. Mer allein es det deil van `t electoraat zich de meujte nump óm nao `t stömbureau te gaon.

Wie zitj det noe mit die Europese Veerkezinge?

`t Is waal begriepelik det de miense det mer allemaol ingewikkeld vinje, want `t zitj nagal ingewikkeld inein. Doe höbs dus `t Europees Parlemènt mit versjillende fracties en doe höbs de Europese Kemissie. Mer doe höbs onnag Europese pertieje en de Europese Raod.

Europese Raod

De Europese Raod besteit oet de regeringsleiders of gekaoze staotshoufdje, `ne veurzitter (vanne Raod) en de veurzitter vanne Europese Kemissie. Veur Nederlandj geit det straks dus Dick Schoof waere. De Raod bepaoldj algemeine politieke basisliene en prioriteite, mer haet geine wètgaevendje mach.

Europese Kemissie

De Kemissie besteit oet 27 leje, oet eder EU-lidstaot ein. De veurzitter weurtj dore Europese Raod veurgedrage en dan bie gewuuene mieërderheid gekaoze door `t Europees Parlemènt. `n Aantal Europese pertieje wieze van teveure `ne spitzenkandidat aan. Ze neume dees persoeane ouch waal `ne de Europese liestrèkkers, mer det is kwatsj. D'r is namelik gaar gein spraoke van éíne Europese lies per Europese pertie. Det beteikentj dus det de spitzenkandidat mer in éín landj op `n lies kan staon. Sterker nag, d'r zeen spitzenkandidate die gaar nörges op `n keeslies staon, zoeawie de hujige veurzitter Ursula von der Leyen. Daobie is `t onnag zoea det de spitzenkandidate van de grotste fractie neet per se ouch veurzitter wuuertj. Zoea waas 5 jaor geleje Manfred Weber spitzenkandidate veur de Europse christendemocrate, mer det vóndj Macron neet good. En dus zitte veer noe mit Von der Leyen opgesjeep.

De belangriekste take vanne Kemissie zeen `t óngerhanjele names de EU mit anger lenj euver verdrage en deent wètsveurstèlle in bie `t Europees Parlemènt. De Kemissie haet dus waal `n wètgaevende taak en haet daomit väöl mach. Doe zots de Europese Kemissie kónne vergelieke mit `n regering.

Europese pertieje

D'r zeen in Europa `n aantal Europese pertieje. Det zeen vereniginge van politieke pertieje oet versjillende Europese lenj mit `tzelfde politiek profiel. Doe höbs beveurbeeldj de chirstendemocratiesche Europese Volkspertie (EVP), wo beveurbeeldj `t CDA lid van is. Veur de sociaaldemocrate höbs se de Pertie van Europese Socialiste (PES), wo de PvdA lid van is. Dan höbs se nag de liberale Pertie vanne Alliantie van Liberale en Democrate veur Europa (ALDE). Van dees pertie zeen zoeawaal de VVD es D66 lid. 50PLUS is lid vanne Europese Democratische Pertie (EDP) en GroenLinks zitj in de Europese Greune Pertie (EGP).

De PVV is lid van de Identiteit en Democratie Pertie (ID). Veur de get mieë conservatieve christelike pertieje höbse se de Europese Christelijke Politieke Beweging (ECPM) wo zoewaal de ChristenUnie es de SGP lid van zeen.

`n Opmèrkelik gezelsjap is de regionalistische Europese Vrieje Alliantie (EVA). Zie streve nao maximale autonomie van völker en regio's in Europa. D'r is ein Nederlandjse pertie waat al langer lid is vanne EVA, namelik de Fryske Nasjonale Partij. Neet zoea bekindj boete Frieslandj, mer sins kort waal mit ein lid waat inmiddels get mieë bekindj is inne lanjelike politiek. Mer vergaet dae FNP mer, want die doon neet mit mit dees verkezinge. Waal EVA-lid vandeRegio haet `n lies wootj geer op kóntj stömme.

Dan höbs se natuulik nag Volt, waat in eder landj dezelfde naam haet, De European Pirate Party (Piratenpartij) en de Animal Politics EU, wo de Partij voor de Dieren lid van is. D'r zeen ouch Nederlandse pertieje die gaar neet lid zeen van `n Europese pertie, zoeawie ónger angere BBB, NSC, de SP en JA21.

Oké allemaol hieël saai of interessant, mer dit kóntj geer allemaol weer vergaete, want die Europese pertieje höbbe zoea gek väöl neet mit die verkezinge van doon. Ouch Europese lenj waat gaar neet inne EU zitte, höbbe pertieje die lid zeen van zón Europese pertie. In `t Europees Parlemènt geit `t d'r namelik neet óm of se bie `n Europese pertie bös aangeslaote, mer mit waem des se-n `n fractie geis vorme.

Europees Parlemènt

`t Parlemènt is `t orgaan waat rechstreeks wuuertj gekaoze door `t volk. Dit is wootj geer donderdig veur nao de stömbös moog gaontj. D'r zeen in totaal 720 zetels te verdeile. Eder EU-lidstaot völtj `n aantal zetels in, op basis van `t inwoneraantal. Veur Nederlandj zeen det d'rs noe 29, mer nao dees verkezinge 31. Lèt dus good op es nao de verkezinge pertieje gaon rope det ze ''''gewonne'''' höbbe, ómdet ze `n zetelke mieë höbbe; `t kan zeen zet ze dan qua percentage toch verlaore höbbe.

Same mit de Kemissie haet `t Parlemènt de wètgaevende mach. Zie stömme euver Europese wètte. `t Parlemènt hae aevel gein initiatiefrech; zie moge dus gein wètte zelf make; det moog allein de Kemissie.

Fracties

Nao de verkezinge gaon lanjelike pertieje waat dezelfde politieke kluuer höbbe fracties mitein vorme. De basis veur die fracties zeen döks de Europse Pertieje. Zoea is traditioneel gezeen de chistendemocratische fractie vanne EVP de grotste in `t Parlemènt. Mer ouch pertieje waat neet bie de EVP zitte, kónne zich aansloete bie dae fracties, zoeawie BBB en NSC van plan zeen. Mer det ze det wille, beteikentj nag neet det det ouch lök. De aangeslaote pertieje motten `t d'r waal euver èns waere det zie twieë pertieje mit moge doon. Sommige EVP-pertieje höbbe d'r namelik meujte mit det BBB en NSC hie mitte PVV gaon regere, mer veur noe liek det veural verlezersretoriek van `t CDA te zeen. `tzelfde Zeen veer ouch bie de fractie Renew Europe van de ALDA: dao zitte noe dus zoeawaal de VVD es D66 in. D'r is kal van det de VVD dalik neet mieë mit moog doon ómdet ze stout zeen. Mer ouch det zal waal losloupe.

Woortj geer die Europese pertieje al vergaete? Good, want d'r zeen lanjelike pertieje waat same in `t Europese pertie zitte, mer in versjillende fracties. Zoea zit de ChristenUnie noe bie de EVP-fractie en SGP zitj bie Europse Conservatieven en Hervormers (ECR). Anger veurbeeldj: de EVA haet same mit de Greune `n fractie (De Greune/Vrieje Europese Alliantie), mer veur `t Belzje EVA-lid NV-A waas die fractie get te greun en get te progressief, dus die zitten ouch in de ECR-fractie. JA21 zitj dao trouwens ouch in. Zeer zeentj `t waal: vergaet die Europese pertieje; `t geit noe óm de fracties.

Dan motte veer `t nag höbbe euver GROENLINKS/PvdA, want die maken `t waal hieël erg bóntj. Zie zeen nag ummer neet gefuseerd en zeen daoróm ouch eder nag lid van `t anger Europese Pertie. Ze doon hie waal mit `ne gezamelike lies mit ane verkezinge. Mer es ze dalik zeen gekaoze, dan sloete de PvdA parlemèntariërs zich aan bie de sociaaldemocratische fractie en die van GROENLINKS sloete zich aan bie de Greune. Begrieptj geer `t nag? Nae? Ich onneet. Doe geis dus stömme op `n lies, mer doe wits van teveure neet of dien stöm nao de ein of nao de anger fractie geit. En `t is nagal relevant of de lanjelike fractievergadering begintj mit `t zinge van de Internationale of mit `t scandere van viva Intifada

Inne zittingsperiode van vief jaor kan d'r väöl verangere en det geldj zeker veur de fracties. Sommige lanjelike pertieje sloete zich döks aan bie `n anger fractie, ómdet ze zich örges anges toch baeter bie heim veule. Soms waere pertieje oet `n fractie gebonzjoerd. Sommige zeen gaar neet aangeslaote bie `n fractie of ieës waal en dan weer neet. D'r zeen zetelrouvers waat es ónaanhankelik parlemèntslid wiejer gaon of zich aansloete bie `n anger Nederlandse pertie en/of `n anger fractie.

Is `n stöm op BBB dan ouch `n stöm op Ursula van der Leyen?

Dan dink geer mesjiens: Ja, dan stöm ich (beveurbeeldj) op BBB en waat krieg ich? ''Mieë, mieë, mieë Europa'' Von der Leyen. Nae, det is neet zoea. Ten ieëste duit tant Ursula neet mit, dus die zitj straks gaar neet in `t Europees Parlemènt; zie aos allein mer op nag 5 jaor kemissieveurzitter te blieve. Mer ouch ómdet BBB en NSC, mer ouch alle angere gekaozene zónger las stömme. Zie moge dus stömme wie `t häör good tunk. Gebeurd det ouch? De ervaring lieërtj van waal. Fractiediscipline is óngebroekelik in `t Europees Parlemènt.

BBB-liestrèkker Sander Smit beantjwaord de vraog.

Geer kóntj dus gerös stömme op de lies waat `t bèste bie eur standjpuntje pas. Es geer `t neet weit, völ dan zón Kieskompas of Stemwijzer in. Laotj uch d'r neet van waerhaje op `t pertie te stömme ómdet ze inne fractie gaon zitte mit bedinkelike pertieje oet `t boetelandj. Nieks is zoea verangerlik wie de Europese fracties. Zoea is recent de Pruse AfD oet de ID-fractie gezat. Liestrèkker haw bedinkelike dinger gezag zie zelfs Marine Le Pen te wied ginge.

Laot eur stöm dus neet verlaore gaon. Wiltj geer mieë autonomie truuk nao de lidstaote mer gaontj geer neet stömme, dan winne de eurofiele zoeawiezoea.