Bookrecensie: Nuuj book euver Mofert door Fedor van Genook

Beknopte geschiedenis van Montfort in `n nuuj jeske.

Zaoterdig 15 april versjeen `t book Montfort - Geschiedenis van een klein stadje en een groot kasteel, gesjreve door de gebäörtig Moferter amateurhistoricus Fedor van Genook (Coenen). Veur `ne dore wol gevèrfdje heemkundekènner waas d'r neet väöl nuuts te laeze. `t Meiste is waal op ein of anger meneer truuk te vinje in 54 jaorbeuk vanne heemkundevereniging of in ein van de väöle angere beuk euver `t stedje, `t kestieël, `t amb en de Hieërlikheid Mofert. Toch zeen d'r hie en dao `n paar opmèrkelike oetspräök van de auteur die ieërdere publicaties in `n anger daagleech zètte.

De Trepkes toch pasterie?

Euver de sloop van de Trepkes in 2008 waerdje doe al net zoea gejenk es det noe nag ummer wuuertj gedaon euver de sloop vanne aaj kirk. `n Börgercomité ónger leiding van de gebäörtig Moferter Pierre Bakkes maakdje bezwaor. Ónger angere verklaorde zie d'n haof van De Trepkes toet `n saort van plaatselik Natura2000-gebied. Volges Bakkes zou daen haof de insigste plaats in Mofert zeen wo esselesie greujt, mer det kump waarsjienlik ómdet anger luuj det plentje tösse de vlijtige liesjes oet gaeje, ómdet zie det es ónkroed zeen. De heemkundevereniging haet in daen tied zelfs een kort geding aangespanne óm `t pandj vanne sloopkogel te behaje, vanwaege de cultuurhistorische waerd. Ein van de belangriekste argumente waas det `t pandj vreuger pasterie zou zeen gewaes. In `t artikel Truukblik oppe Trepkes in Roerstreek 2008 - wo Mofert.nl destieds de primeur van moch publicere - concludeerde Fedor zelf veurzichtig det `t pandj waarsjienlik neet pastorie mer keplaonie is gewaes. Verder óngerzeuk zou hie mieë dudelikheid euver motte gaeve. Hae kwoom dao veurig jaor al in `n artikel in `t Dörpsblaad van truuk. Dao bewaerdje d'r det de Trepkes waal pasterie is gewaes, mer beargumenteerdje dezen drej neet. In `t book bevestigt Fedor mieërdere kieëre det de Trepkes vreuger toch pasterie is gewaes, mer ouch hie vinje veer gènnen óngerboewing veur dit nuuj standjpuntj. Dinkelik zou die beargumentatie veur dees publicatie te väöl in detail zeen gegange.

Genouwe kump van Engenhoven

Deze verklaoring kóste veer nanneet. Lang waerdje aangenómme det Genouwe verwees nao aad/aje (oud/ouwe). De officiële Nederlandse naam vanne laan dae vanoet d'n Hinsbergerwaeg nao Genouwe löp (jao, dae waeg haet `ne naam en zelfs `n eige poscode) is dan ouch Genouden. Achteraaf gezeen zou dit taalkundig ouch waal `n opmèrkelike verklaoring zeen ómdet veer die boerderie in `t Mofers Genouwe numme, terwiel veer in Mofert neet ouwe, mer aje zègke. Coenen merk terech op det de lètters -U- en -V- vreuger oetwisselbaar wore. In aaj, mit name ouch Letiense, tekste zuus se döks gaar gien -U- staon, mer waal V's. De toponiem Engenhoven zou dan ouch es Engenhouen gespeld kónne waere. De bós Engenhoven zou dao inne buurt motte höbbe gelaege. Van Engenouen is `t `ne kleine stap óm via Genouen op Genouwe oet te kómme. Meugelik is de Nederlandse benaming Genouden op basis van volksetymologie (wiki) verkieërdj vertaald vanoet `t oearsprónkelike Genouwe.

Nao waatferen hook verwies Genook

Feder sjrief det geliek mitte boew vanne Nye Porte inne Waterstraot, op die plaats `ne sjerpe boch is aangebrach inne stadsgrach (`n gakanaliseerd deil van `t Vlaot). Daen haokse boch is nag te zeen op kaarte oet de jaore `50 vanne veurige ieëw of ieëre. `t Vlaot leep doe `n stök parallel ane Waterstraot toet ane brök, wo `t Vlaot dan nans `ne 90-gradeboch maak óm ónger de brök door te struime. Volges hem is die boerderie Genook (= ane hook) gaon heite vanwaege dae boch wo vreuger die kestieëlpaort loog. Op dit punt wage veer `t veurzichig óm d'n auteur taenge te spraeke, zelfs al geit `t euver zien eige ajershoes. Dae knik wo Fedor `t euver haet, loog - zo zeen veer op aaj kaarte - waal 100 maeter vanne boerderie aaf.

Op deze plattegróndj van Mofert oet 1565 zuus se det Genook op `nen tump loog tössen `n doeadloupend waegske en de Waterstraot.

Veer meine det de naam Genook verwies nao `t feit det `t pandj zelf op `nen hook loog. Vreuger leep d'r namelik `ne waegske euver `t perceel wo noe de veurmalige kefee van Betje steit, richting `t Vlaot. Volges Hannes van Driekes van Keuningske leep hie de waeg nao `n doorwaajbare plaats in `t Vlaot (Roerstreek `73, blz. 122-123). Wie d'r nag gein brök loog tösse `t stedje en `t kestieël Mofert, mos me dao mitte boeat of wajend `t Vlaot euver. Later haet me-n `n brök euver `t Vlaot aangelag get wiejer nao `t zuje, dae te bereike waas via de Waterstraot zoeawie d'r dao noe nag ummer lèk. Op versjillende aaj kaarte - zoeawie de bekindje plattegróndj van Jacob van Deventer oet 1565 - zuus se allebei die waeg lègke. Genook loog dus op daen tump (sjerpen hook) tösse die twieë waeg. Veer meine det `t waarsjinelikker is det dao de naam vanaaf kump, zeker gezeen de betrèkkelik groeaten aafstandj tösse `t pandj en dae veurmalige knik inne grach. Veer vraogen ós zelfs sterk aaf of dae knik inne grach überhaupt waal oet dezelfdjen tied stamt es `t doortrèkke vanne Hoesdiek en aansloetend de boew van die derde kestieëlpaort, zoeawie Fedor bewaert. Det zou volges hem róndj 1415 zeen gewaes. Oppe dae plattegróndj oet 1565 steit dae knik gaar neet op. `t Vlaot löp op dae plattegróndj gein moment parallel ane Waterstraot, mer haet min of mieë de luip van `t Vlaot op dit moment, haoks oppen Hoesdiek.

Haet Mofert bie Pruses gehuuerdj?

Op e gegaeve moment sjets d'n auteur de staotkundige situatie inne 18dje en 19dje ieëw ane handj van `ne persoean dae ech in daen tied haet gelaef. Helena Wolters zou in häör 74-jäörig laeve 6 nationalteite höbbe gadj, óndanks `t feit det zie häör ganse laeve in Mofert zou höbbe gewoond. Coenen wiltj hiemit waarsjienlik aangaeve wie dynamisch de staotkundige situatie is gewaes in `ne betrèkkelik korten tied. Ten ieëste tèltj hae de Nederlandse nationaliteit dobbel, dus zoeawaal veur es nao de Belzjen tied. In feite zou `t vruike dus mer 5 versjillende nationaliteite höbbe hadj. Ten twieëdje sjrief hae det Helena Wolters gebaore zou zeen in `t Keuningkiek Pruses. De auteur maak hie - bewös of onbewös - `n fout. Mofert haet staotkundig gezeen noeats bie `t Keuninkriek Pruses gehuuerdj. Mer toch waas de Keuning van Pruses waal Hieër van Mofert. Wie zitj det?

Nao 1648 is d'r namelik get geks ane handj mitte Hieërlikheid en `t Amb Mofert. Es óngerdeil vanne Vrede van Munster mos de Keuning van Spanje es `n saort van herstèlbetalinge de Hieërlikheid Mofert euverdrage ane Prins van Oranje. Det wiltj zègke det de Prins van Oranje dus Hieër van Mofert waerdje en daomit de hieërlike rechte (bepaoldje belastinge, tol, enz.) kreeg. Hae kwoom daomit ouch in `t bezit van alle domeingoedere (gróndj, boerderieje, vèswater) die bie daen hieërlikheid huuerdje. Mer... de soevereiniteit bleef bie de Keuning van Spanje. Vanaaf toen toet anen Fransen tied waas d'r dus `n sjeiing tösse de hieërlike rechte en de soevereiniteit euver `t gebied. Nao zeik euver de èrfenis van Wullem III van Oranje is daen titel Hieër van Mofert pas door `t Traktaat van Partage in 1732 definitief bie de Keuning van Pruses terech gekómme. In daezelfde periode is d'r ouch zeik gewaes euver d'n opvolging van Sjarel II van Spanje dae - net wie Wullem III van Oranje - kinjerloos storf. Oeteindelik waerdjen `t Euverketeer van Gelder verdeildj ónger Pruses, Oeasteriek en de Republiek. Volges `t Barrièretraktaat waerdjen `t Amb Mofert ingedeildj bie Staots-Baove-Gelder, `n gebied det geliek ónger `t bestuur vanne Staote-Generaal veel. Mofert waas bie de gebaorte van Helena dus al Staots gebied en neet pas in 1769 wie de Keuning van Pruses de hieërlikheid Mofert verkoch ane Prins van Oranje.

Struuemiet of huimiet

In `t book steit `n foto van `t Kestieël mit daoveur `n paar kaoremiete. Det zeen van die huuskes gemaak van sjouve aafgedaone kaore. `t Biesjrif vanne foto vertèldj det die miete meistal van hui of struue gemaak wore. Oze argrarisch adviseur zaetj det die miete noeats van hui waerdje gemaak, dus det zólle veer dan mer aannaeme. Volges `t biesjrif wore die dinger nag toet inne jaore `80 rónjelóm `t dörp te zeen. Veer maken `t nag sterker: ane Waarderwaeg taengeneuver de Waard stónge die kaoremiete zelfs nag toet inne negetiger jaore. Volges d'n Dieke van Bakkes zatte Thei en Graad van Harie van Duuerken `t jaegerke die dao.

En de vastelaovesgezèt dan?

Oké, oké, de vastelaovesgezèt wuuertj mieëmaols genump in `t book, mit name die van veuren oorlog. Mer bie `t stök euver de vastelaovesvereniging vermeldj d'n auteur neet det Vastelaovesgezèt Den Uul van Den Grauwert vanaaf 1991 aljaors is versjene, zónger ouch mer éín jaor euver te slaon. En det terwiel hae zelf in dae periode `n jäörke of 8 inne redactie haet gezaete van de bèste vastelaovesgezèt van Midde-Limburg. `n Gemiste kans, volges ós.

Algemeinen indrök

Euver `t algemein maak `t book `ne gojen indrök. `t Luues lekker weg en is riek geïllustreerd. De vormgaeving door Ruud Snijders is zeker neet onverdeenstelik. D'n tiedlien ane linker kantj maak `t book in chronologische zin euverzichtelik. D'n eindcorrectie door Ruud Gruijters haet helaas neet kónne veurkómme det d'r hie en dao nag `n paar tik- en/of taalfoute in zeen blieve staon.

D'n instaek waas óm `n toegankelik en kómpak book oet te gaeve, zoea laeze veer in `t veurwaord. Waat det aan geit is d'r nieks op deze publicatie aaf te gaeve. `t Is `n kómplieëte, mer bondige samevatting vanne gesjiedenis van `t stedje, zónger al te väöl in detail te gaon. `t Is daomit eigelik d'n ieëste waerdigen opvolger van de Beknopte Geschiedenis van Montfort oet 1950, gesjreve door de Moferse amateurhistoricus Dolf Simonis en de bekindje historicus en volkskundige Pater Sangers

Is det book nag te kriege dan?

D'n ieësten drök is al oetverkoch, mer `t book is alweer in herdrök. De twieëdjen drök is veur €24,95 alvas te bestèlle via de webshop oppe site van `t Kestieël. Doe kóns `t book ophaolen of laote sjikke veur €7,45 (binne Nederlandj).